تاریخ تحولات سیاسی و اقتصادی کرانه های عربی خلیج فارس در دوره اشکانیان و ساسانیان

مقدمه موقعیت جغرافیایی و ژئوپولتیکی خلیج فارس و قرار گرفتن این منطقه بر سر راه سه قاره آفریقا، اروپا و آسیا نقش مهم و تعین کننده در اوضاع سیاسی، نظامی، اقتصادی، و تجاری این منطقه داشته است. تجارت بین منطقه هند، آفریقای شرقی، دریای پارس و کشورهای پیرامون آن سود سرشاری نصیب شهرها و بنادر مجاور دریای پارس کرد و به همین خاطر تمدنهای درخشانی در اطراف این منطقه شکل گرفت. این تمدنها برای رونق تجاری و اقتصادی خود سعی کردند که از نظر سیاسی بر این منطقه حاکمیت داشته باشند و با حاکمیت بر آن تلاش می کردند تا آن را به یک دریاچه داخلی تبدیل کنند تا بهتر سیاست های خود را اعمال کنند . روابط تجاری و بازرگانی بین ساکنان جلگه بین النهرین و کشور ایلام و ممالک همجوار خلیج فارس از روزگار دیرین برقرار بوده است. دولت هخامنشی پس از پیروزی بر دولتهای بین النهرین و سلطه بر کناره های شمالی و جنوبی دریای پارس وارث بازرگانی دریایی و راه تجارت خاور- باختر گردید. در زمان اشکانیان بنادر پررونقی در کرانه های شمالی و جنوبی خلیج فارس ساخته شد و پیشرفت چشمگیری در کار دریا نوردی داشتند و در راه حفظ راههای بازرگانی می کوشیدند. اشکانیان با تصرف بین النهرین توانستند بازرگانی خاور دور را بدست آوررند و کالاهای بازرگانی خود را از راه خلیج فارس که کوتاهترین فاصله دریایی بین روم و خاور دور بود حمل کنند. ساسانیان با تشکیل نیروی دریایی توانستند بر اطراف خلیج فارس نظارت کنند و سواحل آفریقای یمن و ماداگاسکار و توابع آنها به وسیله ماموران ایرانی اداره گردید، و بحرین پایگاه دریایی مهم ایران و بندرگاه عبور و لنگرگاه کشتیهای بود که از ایران عازم سراندیب و آفریقای غربی بود ند. کشتیهای ایرانی در دوران ساسانی در روابط بازرگانیشان با چین و هند از بنادر عمان، بحرین و ُابُله استفاده می کردند . بندر ابله به عنوان واسطه در شمال خلیج فارس و مناطق کرانه ای دجله و فرات در داخل بین النهرین عمل می کرده است. این پایان نامه شامل پنج فصل، که فصل اول مقدماتی و فصل دوم پیشینه تاریخی کرانه های عربی خلیج فارس از هزاره چهارم تا سلوکیان مورد بررسی قرار گرفته است(دولت ایلام نخستین دولتی بود که در خلیج فارس استحکاماتی داشته و در اطراف آن به اقداماتی دست زده اند که تاریخشان به چهار هزار پیش از میلاد بر می گردد. در مرزهای غربی خود با حکومت های مختلف آشور، بابل، سومر و اکد همسایگی داشته اند. با روی کار آمدن کوروش، پادشاهی ایران بر سراسر دریای پارس و جزیره و کرانه های شمالی و جنوبی آن از جمله جزیره بحرین نیز استوار گردید و بنابراین اسکندر و جانشینانش به تجدید روابط بازرگانی بین خلیج فارس و دریای مدیترانه علاقمند بودند ولی پس از مرگ اسکندر، شاهنشاهی سلوکی فعالیتی از خود در خلیج فارس نشان ندادند). در فصل سوم سیاست و اقتصاد اشکانیان در کرانه های عربی خلیج-فارس مورد بررسی قرار گرفته (همزمان با تاسیس حکومت اشکانی شرایط سیاسی در ایران به نفع تجارت خلیج فارس و سواحل آن تغییر یافت. اشکانیان بنادر پر رونقی در کرانه های شمالی و جنوبی خلیج فارس ساختند که باعث شد آنها پیشرفت چشمگیری در کار دریانوردی داشته باشند و کوشیدند راههای بازرگانی را حفظ کنند. تجارت دریایی در این دوران اهمیت زیاد داشت به ویژه در خور ذکراست شهر بندری اسپاسینو خاراکس در خلیج فارس که تجارت دریایی از این محل شروع می شد و از خود خاراکس به راه تجاری معروفی به سلوکیه منتهی می شد). در فصل چهارم سیاست ساسانیان در کرانه های عربی خلیج فارس مورد بررسی قرار گرفته (شاهان ساسانی به یک سری عمیلیات جنگی موفق در کرانه های عربی خلیج فارس دست زدند و توانستند به منطقه نظم و امنیت بیاورند و با اهمیت زیاد سواحل جنوبی را کنترل می کردند. ساسانیان نه تنها ارتباطات دریایی بی شماری سازماندهی کردند بلکه مسیرهای دریای را که از خلیج فارس و دریای عربستان می گذشت نیز تحت کنترل در آوردند و این امر به شبکه های تجاری امکان می دادند از خلیج فارس، دریای عمان تا دریای سرخ و اقیانوس هند گسترش یابند). در فصل پنجم پایگاههای اقتصادی ساسانیان در کرانه های عربی خلیج فارس مورد بررسی قرار گرفته (خلیج فارس و کرانه ها و بنادر آن در دوره ساسانی پر رونق ترین دوره خود را در ایران باستان تجربه کرد. در سایه اعمال سیاستهای اقتصادی ساسانیان، خلیج فارس تفوق و برتری خود را بر دریای مدیترانه و دریای سرخ دوباره بدست آورد و این منطقه تبدیل به کانون تبادلات دریایی گردید مهم ترین عامل توسعه اقتصادی ساسانیان تسلط بر خلیج فارس و بنادر و جزایر آن بود. ساسانیان در روابط بازرگانیشان با هند و چین از بنادری چون صُحار و ابله و بحرین استفاده می کردند.)